Giải quyết vấn đề ô nhiễm và rác thải nhựa đại dương

Nguyễn Thị Hải Hà
Rác thải nhựa là một trong những đe dọa lớn nhất của đại dương thế giới, đã và đang phá hoại hoạt động kinh tế, xã hội tại các vùng biển và vùng bờ biển như: du lịch, nghỉ dưỡng, môi trường, sức khỏe và sự an toàn của con người…Ô nhiễm rác thải nhựa, đặc biệt là ô nhiễm rác thải nhựa đại dương đã và đang trở thành vấn đề cấp bách ở phạm vi quốc gia, khu vực và toàn cầu.

Trong khuôn khổ Hội nghị quốc tế về Kinh tế đại dương bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu, Tổng cục Biển và hải đảo Việt Nam và Bộ Môi trường và Khí hậu Na Uy đồng tổ chức Phiên toàn thể đặc biệt với chủ đề “Ô nhiễm và rác thải nhựa đại dương: Một thách thức lớn của thế kỷ 21”.

Các chuyên gia môi trường cho rằng, ô nhiễm môi trường biển do rác thải nhựa đã trở thành vấn đề được chính phủ các quốc gia, tổ chức quốc tế, nhà khoa học và người dân trên toàn thế giới quan tâm. Rác thải nhựa là một trong những đe dọa lớn nhất của đại dương thế giới, đã và đang phá hoại hoạt động kinh tế, xã hội tại các vùng biển và vùng bờ biển như: du lịch, nghỉ dưỡng, môi trường, sức khỏe và sự an toàn của con người…

Rác thải nhựa đại dương không chỉ là vấn đề lớn, phức tạp ở quy mô, phạm vi mà cả về mặt tri thức, hiểu biết, cũng như quá trình phát sinh, phát tán, biến đổi, đặc biệt là những tác động của rác thải nhựa đến các hoạt động KT-XH, môi trường, các HST biển và sức khỏe con người. Ô nhiễm rác thải nhựa, đặc biệt là ô nhiễm rác thải nhựa đại dương đã và đang trở thành vấn đề cấp bách ở phạm vi quốc gia, khu vực và toàn cầu.

hn-1652692257.jpg
Phiên toàn thể đặc biệt với chủ đề “Ô nhiễm và rác thải nhựa đại dương: Một thách thức lớn của thế kỷ 21”.

Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam Phạm Thu Hằng, khẳng định: Biển và đại dương là nguồn sống, không gian sinh tồn vô cùng quan trọng của con người và là nền tảng cơ bản cho phát triển bền vững. Tuy vậy, biển và đại dương hiện nay đang phải đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng. Điển hình nhất là ô nhiễm rác thải, chiếm tỷ trọng lớn và phân hủy lâu nhất là rác thải nhựa.

Hội nghị quốc tế về Kinh tế đại dương bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu lần này, tất cả chúng ta cần xem đây là thời điểm khẩn cấp cho hành động với tinh thần "quyết liệt" và "cấp bách" để giải quyết vấn đề rác thải nhựa đại dương.” - bà Phạm Thu Hằng nhấn mạnh.

Theo công bố gần đây của Liên Hợp Quốc, mỗi năm lượng rác thải nhựa thải ra môi trường đủ để bao quanh trái đất 4 lần. Thậm chí, mỗi phút trôi qua sẽ có 1.000 túi nhựa được tiêu thụ nhưng chỉ 27% trong số này được xử lý và tái chế.

Tại Việt Nam, thống kê được đưa ra tại lễ phát động phong trào chống rác thải nhựa hưởng ứng chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn năm 2018 cũng khiến không ít người giật mình khi Việt Nam xếp thứ 17 trong 109 quốc gia có mức độ ô nhiễm rác thải nhựa lớn nhất thế giới. Báo cáo hiện trạng môi trường biển và hải đảo quốc gia giai đoạn 2016-2020 do Bộ TN&MT công bố năm 2021 cũng đã chỉ ra chỉ số tiêu thụ nhựa trên đầu người tại Việt Nam tăng nhanh từ 3.8kg/năm/người năm 1990 tăng lên 54kg/năm/người vào năm 2018, trong đó, 37.43% sản phẩm là bao bì và 29.26% là đồ gia dụng. Đặc biệt, việc xả rác thải nhựa bừa bãi cùng với một lượng lớn rác thải nhựa từ đại dương dạt vào các đảo, bãi tắm trong mùa du lịch đang là vấn đề đáng báo động ở vùng ven biển và hải đảo.

Trước những thách thức lớn từ ô nhiễm rác thải nhựa đại dương như hiện nay, tại Hội nghị ông Nguyễn Lê Tuấn, Viện trường Viện Nghiên cứu biển và hải đảo, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam cũng cho biết, trong những năm qua, đã có nhiều các tuyên bố khu vực kêu gọi cần có hành động toàn cầu có tính pháp lý cao để giải quyết triệt để vấn đề ô nhiễm rác thải nhựa đại dương như: Thỏa thuận toàn cầu chống lại rác thải nhựa đại dương và hạt vi nhựa, Tuyên bố Bangkok và Khung hành động chống lại rác thải nhựa đại dương, Thỏa thuận toàn cầu về nhựa của Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn mới của EU.

Đặc biệt, theo thống kê, hiện nay, ở Việt Nam, mạng lưới đối tác và các bên liên quan về vấn đề rác thải nhựa đại dương có khoảng 70 dự án và chương trình được thực hiện tại 19/28 tỉnh thành ven biển và các huyện đảo. Thông qua đó, đã thúc đẩy được sự tham gia và kết nối cơ hội hợp tác, đồng thời thể hiện quan điểm cấp tiến và những cam kết mạnh mẽ của Việt Nam để giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa toàn cầu.

Vấn đề ô nhiễm chất thải nhựa và rác thải nhựa đại dương ở Việt Nam thời gian qua đã được Chính phủ đặc biệt quan tâm và nỗ lực giải quyết thông qua việc đổi mới căn bản trong chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường và bằng những hành động thiết thực, điển hình như: Thông qua Luật Bảo vệ môi trường sửa đổi, trong đó luật hóa các nội dung liên quan đến chất thải nhựa như quản lý, tái sử dụng, tái chế, xử lý và phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn về nhựa; Ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa đại dương đến năm 2030; Triển khai thực hiện Đề án Việt Nam chủ động chuẩn bị và tham gia xây dựng Thỏa thuận toàn cầu về ô nhiễm nhựa đại dương.

Tại Hội nghị lần này, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam Phạm Thu Hằng cho rằng, cần sớm đưa ra các giải pháp, lộ trình và hành động cụ thể để đạt được một kết quả thực sự. Đó là Thỏa thuận toàn cầu về giải quyết vấn đề rác thải nhựa. Đồng thời, xây dựng một cơ chế tài chính, hỗ trợ chuyển giao công nghệ giải quyết vấn đề rác thải nhựa trên đất liền và ở biển.

Đối với vấn đề này, Bà Mona Aarhus, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Quản lý biển và Kiểm soát ô nhiễm, Bộ Môi trường và Khí hậu NaUy cho rằng: chúng ta cần chủ động tìm hiểu những tác động của rác thải nhựa, từ đó tăng cường khả năng xử lý, phòng ngừa khủng hoảng về mặt môi trường. Bên cạnh đó, chúng ta cần có cách tiếp nhận chu trình, toàn bộ vòng đời sản phẩm nhựa một cách tổng hợp và toàn diện, chuyển từ nền kinh tế tuyến tính sang nền kinh tế tuần hoàn.

Mặt khác, bà thông tin thêm, đại dương đã và đang phải chịu gánh nặng và cho thấy nhiều hệ lụy từ vấn đề BĐKH, thất thoát, suy giảm sinh học và ô nhiễm. Từ đó, đem đến nhiều áp lực cho mọi khía cạnh của sự phát triển chung. Giới chuyên gia ước tính rằng, việc sản xuất nhựa, dự kiến sẽ tăng gấp đôi trong vòng 20 năm tới, do vậy đòi hỏi quá trình xử lý rác thải nhựa phải ngày một mạnh mẽ và quyết liệt hơn từ các góc độ bảo vệ môi trường cũng như bảo vệ sức khỏe của con người.

Hơn nữa, nhựa cũng đóng góp vào lượng khí phát thải GHG (khí nhà kính) rất cao, cũng như lượng CO2 thải ra môi trường. Một điều hiển nhiên, ô nhiễm nhựa cũng gây nên sự tổn thất về tính đa dạng sinh học, với đời sống của các loài thuỷ sinh, sinh vật biển.

Ô nhiễm rác thải nhựa đại dương là vấn đề ưu tiên được giải quyết trong giai đoạn hiện nay với những thuận lợi là sự hỗ trợ, cam kết mạnh mẽ của các nhà lãnh đạo, các nhà chính trị, sự hoàn thiện của hệ thống chính sách, pháp luật cũng như nguồn lực tài chính đã sẵn sàng cho các hành động.

Do đó, đại diện Na Uy đưa ra đề xuất, các hoạt động sản xuất, tiêu dùng, tái chế nhựa cần được các quốc gia theo dõi chặt chẽ hơn nữa trong giai đoạn tới.

Thảo luận tại Phiên toàn thể đặc biệt về rác thải nhựa đại dương, đại biểu đến từ các nước Mocronesia, Nhật Bản, Indonesia, Philippines, Ghana và Haiti đã chia sẻ về các giải pháp huy động sự tham gia của các quốc gia trong việc giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa, rác thải đại dương, đề xuất những mô hình sản xuất, tiêu thụ bền vững sản phẩm nhựa; xúc tiến đàm phán về một khuôn khổ pháp lý toàn cầu về ô nhiễm nhựa,…

NQ