Đồng chí Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam trình bày tham luận tại hội thảo “Kinh tế báo chí truyền thông Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế số”. Ảnh: nhandan.vn
Hiện nay, thực trạng kinh tế báo chí Việt Nam gặp nhiều khó khăn, theo ông giải pháp nào là hiệu quả nhất để giải quyết vấn đề này?
Có rất nhiều lý do khách quan, trong đó còn có yếu tố chủ quan là hầu hết các cơ quan báo chí vẫn chỉ trông mong vào nguồn thu quảng cáo và không có biện pháp khắc phục khi nguồn thu này suy giảm.
Nhiều mô hình kinh doanh của nước ngoài và các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, mỗi cơ quan báo chí phải áp dụng tối thiểu từ 3-4 mô hình kinh doanh mới đảm bảo thành công. Nếu chỉ loay hoay với quảng cáo ngày càng suy giảm, không đa dạng hóa nguồn thu, chắc chắn sẽ gặp khó khăn.
Tham khảo các mô hình kinh doanh của thế giới nhưng không thử nghiệm, ai cũng lo sợ làm vậy có thành công không? Liệu mình dựng tường thu phí thì người đọc có chạy hết sang báo khác không nhỉ? Thấy người ta là ecomus lại lo ngại mình không có năng lực thực hiện? Thấy người ta có các phương thức phối hợp với các nền tảng thì nghĩ rằng mình quá bé, không đủ sức thương lượng…
Lời khuyên của chúng tôi là hãy dựa vào khả năng của mỗi cơ quan báo chí, "liệu cơm gắp mắm", phải linh hoạt, thử nghiệm, dám chấp nhận rủi ro. Trong các báo cáo gần đây, thế giới nêu ra 15-16 mô hình kinh doanh khác nhau và có mô hình mà chúng tôi thấy báo chí Việt Nam có thể thử nghiệm được như mô hình tổ chức sự kiện, mô hình cung cấp công nghệ… Hãy thử nghiệm các mô hình kinh doanh báo chí mới, không phải sự thử nghiệm nào cũng thành công nhưng có thể rút ra kinh nghiệm, từ chính những thất bại để có thành công khác sau này.
Thu phí độc giả có phải là một trong những giải pháp để tăng nguồn thu cho báo chí không, thưa ông?
Một trong rất nhiều cách tạo nguồn thu cho báo chí là thu phí độc giả. Người ta đã chứng minh tạo nguồn thu từ độc giả mới là nguồn thu có cơ hội gia tăng.
Báo chí không thể trông cậy vào nguồn thu quảng cáo bởi cách thức quảng cáo mới gần như bị chi phối bởi các tập đoàn công nghệ, nguồn thu thuộc về họ và họ định đoạt cuộc chơi, chúng ta không thể chạy theo được. Hay dựa vào mạng xã hội với hy vọng thông tin lan tỏa rộng khắp và có được phần chia từ quảng cáo với các mạng xã hội thì mô hình này hoàn toàn thất bại. Trong báo cáo mới nhất cuối năm 2023 đã khẳng định nếu cơ quan báo chí nào còn đặt mục tiêu trọng tâm dựa vào mạng xã hội để tăng lượng truy cập và doanh thu là không nên.
Ông có thể đánh giá về xu hướng người đọc quan tâm hiện nay?
Báo chí lâu nay thường nói nhiều đến chuyện tiêu cực để thu hút người xem nhưng hiện nay đang tồn tại thực tế là người đọc né tránh tin tức tiêu cực, thích đọc thông tin tích cực, những nội dung mang tính giải thích, giải pháp. Chính vì vậy, báo chí giải pháp, báo chí xây dựng lên ngôi trong thời gian qua. Các cơ quan báo chí đừng nghĩ rằng bài viết "người tốt, việc tốt" không hấp dẫn, là sản phẩm của báo chí cách mạng. Xu hướng chung trên thế giới hiện nay là độc giả thích đọc những nội dung tích cực, nội dung truyền cảm hứng; thậm chí những trang chỉ đăng tin tích cực lại được rất nhiều người quan tâm. Đây là điều các cơ quan báo chí cần suy nghĩ. Cách làm báo không phải nhìn vào phần vơi của cốc nước, nhìn vào yếu tố tiêu cực để thu hút người xem bằng sự tò mò.
Hiện nay, tại một số nước đã có yêu cầu mạng xã hội trả chi phí cho báo chí. Ông đánh giá thế nào về hiệu quả của việc này?
Gần đây nhất, Canada đã thương lượng được và dành khoản tiền 100 triệu USD nhưng phân chia khoản tiền này như thế nào cũng là câu chuyện không đơn giản. Cách đây vài năm, câu chuyện ở Australia cũng dấy lên sự quan tâm, dù còn bàn cãi nhiều vì chỉ có tập đoàn lớn mới đáp ứng đủ tiêu chí của Google để chia khoản tiền đó. Hầu hết các cơ quan báo chí nhỏ không được lợi gì cả. Thỏa thuận mới với Canada hơi khác, theo chúng tôi thấy, kể cả cơ quan báo chí nhỏ cũng được nhận khoản tiền đó song cũng không đơn giản bởi phải đáp ứng nhiều tiêu chí. Từ châu Âu, Australia hay mới nhất là Canada, dù chúng ta đưa ra quy định pháp luật thương lượng tập thể, có sự can thiệp của Nhà nước nhưng chia được khoản tiền này không đơn giản, là con đường dài.
Về phía cơ quan Nhà nước, theo ông, cần có sự hỗ trợ nào để phát triển thương hiệu báo chí?
Các cơ quan báo chí cần tự thân vươn lên trước khó khăn hiện nay. Nhà nước có thể hỗ trợ về mặt cơ chế, chính sách nhưng chỉ ở chừng mừng nào đó, không thể bao cấp mãi. Trong giai đoạn khó khăn hiện nay, Nhà nước chỉ có thể hỗ trợ về mặt thể chế, chính sách như giảm thuế, không coi báo chí như doanh nghiệp bình thường để áp dụng mức thuế khoảng 18%. Tuy nhiên, các cơ quan báo chí cần xác định phải có nguồn thu mới nộp được thuế. Hiện nay, nguồn thu thấp mà kêu gọi giảm thuế cũng không có tác dụng nhiều, điều quan trọng là nghĩ cách để có nguồn thu.
Nguồn thu báo chí có thể đến từ nhiều nơi, nhiều cách, như: tham gia truyền thông chính sách một cách hiệu quả; quảng cáo (dù "miếng bánh" này có teo tóp nhưng vẫn còn, để giành được đòi hỏi nỗ lực của mỗi cơ quan báo chí). Việc tạo ra các sản phẩm mới, hấp dẫn cũng đang là xu hướng của báo chí, như: tổ chức sản xuất các tập san riêng có ý nghĩa quan trọng với thị trường với cách khai thác, cách viết thu hút độc giả bỏ tiền mua.
Nhân dịp kỷ niệm 99 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, với vai trò là Chủ tịch Hội Nhà báo, ông muốn gửi gắm điều gì đến báo chí cả nước?
Báo chí Cách mạng Việt Nam đã bước vào dấu mốc 99 năm và chỉ còn 1 năm nữa là bước vào dấu mốc rất quan trọng 100 năm. Qua thời gian và biến động, gặp nhiều khó khăn, thách thức nhưng sứ mệnh của báo chí cách mạng Việt Nam chưa bao giờ thay đổi. Đó là phải phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, phải tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, cung cấp thông tin tri thức cho người dân để phục vụ cuộc sống và sự phát triển của Tổ quốc.
Báo chí hiện đại đòi hỏi sự đổi mới và sáng tạo liên tục, chúng tôi mong muốn các cơ quan báo chí thực hiện quá trình chuyển đổi số thành công, đổi mới sáng tạo liên tục, cách thức làm báo chuyên nghiệp, đặc biệt phải ngày càng chú trọng chất lượng để có thể giữ độc giả quen thuộc, lôi kéo độc giả mới, thậm chí duy trì vai trò tiên phong trong cung cấp thông tin tri thức cho xã hội.
Trân trọng cảm ơn ông!
