Khu di tích danh thắng Tây Thiên đã được Thủ tướng công nhận Di tích Quốc gia đặc biệt, là một trong những trung tâm Phật giáo của cả nước và cũng là nơi thờ Quốc mẫu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu - người có nhiều công lao với đất nước được Hùng Chiêu Vương thứ 7 lập làm Chính vương phi. Hằng năm, nơi đây tổ chức Lễ hội vào ngày 15/2 Âm lịch để tưởng nhớ công lao Quốc mẫu Tây Thiên.
Là một trong những lễ hội lớn nhất miền Bắc, Lễ hội Tây Thiên mang những nét độc đáo riêng gồm: Lễ Cáo, lễ tạ, lễ rước và lễ dâng hương. Lễ vật không thể thiếu khi dâng Mẫu đó là: hoa quả, một mâm xôi, oản, gạo, trứng, một con lợn quay và hoa huệ trắng. Đó là những sản vật đặc trưng của núi rừng Tây Thiên, được chuẩn bị bởi bàn tay đảm đang, cần mẫn của những phụ nữ dân tộc Sán Dìu.
Lễ rước gồm 3 đoàn là Kiệu văn đền Mấu Sinh, kiệu Văn đền Mẫu Hóa và kiệu Bát cống đền Ngò, đoàn rước gồm trên 100 người dân địa phương rước từ Đền Mẫu Sinh đến đền Thõng dài khoảng 4.000 m. Lễ cáo thu hút đông đảo du khách thập phương bởi những nét độc đáo riêng.
Phần tế lễ trang trọng, đặc sắc, mang đậm bản sắc dân tộc như: Rước kiệu, múa xênh tiền, hoạt cảnh chèo mô tả truyền thuyết Quốc Mẫu Tây Thiên đánh đuổi giặc ngoại xâm thống nhất giang sơn. Với phần Hội, có rất nhiều hoạt động phong phú như: thi gói bánh chưng gù, giã bánh dày, hội vật, kéo co, chọi gà... cùng các trò chơi dân gian mang đậm dấu ấn miền bán sơn địa.
Nét đặc biệt của Lễ hội Tây Thiên còn là các điệu truyền thống bản địa như làn điệu soọng cô, hát chầu văn của nam thanh, nữ tú dân tộc Sán Dìu. Những lời ca, tiếng hát hòa cùng nhạc cụ truyền thống thể hiện sinh động đời sống tinh thần của nhân dân, ca ngợi công lao Quốc Mẫu Tây Thiên, tình yêu đôi lứa, tình yêu Tổ quốc và không khí hăng say lao động sản xuất.
Hằng năm, Khu di tích danh thắng Tây Thiên thu hút hàng trăm nghìn du khách tới hành hương, thưởng ngoạn. Qua đó, Tây Thiên đã và đang khẳng định vị trí của một trung tâm tín ngưỡng giao thoa giữa văn hóa Phật giáo và tín ngưỡng thờ Mẫu mà không làm mất đi vẻ đẹp cổ xưa vốn có.
Vẻ đẹp ấy đã được lưu danh trong những câu ca “Ai lên ngắm cảnh Tây Thiên, mải mê thưởng ngoạn chớ quên đường về”. Thật may mắn cho ai từng được đến Tây Thiên để khám phá những điều huyền bí và linh thiêng của vùng đất này cũng như thỏa ước nguyện về một cuộc sống an lành, hạnh phúc.
Một số hình ảnh trong lễ hội Tây Thiên:
