Luật Hoạt động Chữ thập đỏ có hiệu lực từ ngày 1/1/2009 tại Điều 14, 15 quy định: Biểu tượng Chữ thập đỏ là dấu hiệu để nhận biết và được sử dụng với/tại người đang thực hiện hoạt động Chữ thập đỏ và cơ sở, phương tiện, hiện vật được sử dụng trong hoạt động Chữ thập đỏ. Khoản 7, Điều 6 về các hành vi bị nghiêm cấm cũng chỉ rõ: Nghiêm cấm hành vi “Sử dụng biểu tượng Chữ thập đỏ trái pháp luật”.
Ngày 03/6/2008, Quốc hội nước ta đã thông qua Luật Hoạt động Chữ thập đỏ (CTĐ). Với 8 Chương và 34 Điều, Luật này quy định những nội dung cơ bản về hoạt động CTĐ; biểu tượng trong hoạt động; vận động, tiếp nhận, quản lý, sử dụng nguồn lực cho hoạt động; trách nhiệm của cơ quan nhà nước, tổ chức, cá nhân trong hoạt động CTĐ.
Theo Luật, hoạt động CTĐ là hoạt động nhân đạo dựa vào cộng đồng do Hội CTĐ thực hiện hoặc phối hợp với tổ chức, cá nhân thực hiện về cứu trợ khẩn cấp và trợ giúp nhân đạo; chăm sóc sức khoẻ; sơ cấp cứu ban đầu; hiến máu nhân đạo, hiến mô, bộ phận cơ thể người và hiến xác; tìm kiếm tin tức thân nhân thất lạc do chiến tranh, thiên tai, thảm họa; tuyên truyền các giá trị nhân đạo; tham gia phòng ngừa, ứng phó thảm họa.
Khi tham gia hoạt động CTĐ, tổ chức, cá nhân bị thiệt hại về tài sản thì được bồi thường; cá nhân bị tổn hại về sức khoẻ, tính mạng thì được hưởng chế độ, chính sách theo quy định của pháp luật.
Các hình thức hoạt động CTĐ
Hoạt động cứu trợ khẩn cấp là hoạt động hỗ trợ kịp thời, trực tiếp cho nạn nhân chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn, tai nạn giao thông và các tai nạn, thảm họa khác như: Cứu trợ bằng tiền, hiện vật và giúp đỡ khắc phục khó khăn ban đầu; động viên tinh thần, hỗ trợ tâm lý.
Tình nguyện viên Chữ thập đỏ vác gạo hỗ trợ đến các khu phong tỏa do dịch bệnh Covid-19.
Hoạt động trợ giúp nhân đạo là hoạt động trợ giúp cho người khuyết tật, người già không nơi nương tựa, trẻ em mồ côi, người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn khác như: Trợ giúp tiền, phương tiện, công sức; trợ giúp kinh phí học nghề, tạoa việc làm; trợ giúp kinh phí khám bệnh, chữa bệnh, phục hồi chức năng. Đối tượng được nhận tiền, hiện vật được xác định trên cơ sở bình xét công khai, dân chủ của cộng đồng và xác nhận của Ủy ban nhân dân cấp xã hoặc cơ sở bảo trợ xã hội nơi đối tượng đang được nuôi dưỡng.
Hoạt động chăm sóc sức khỏe là hoạt động góp phần bảo vệ và nâng cao sức khoẻ nhân dân, tham gia phòng, chống dịch bệnh bao gồm: Tuyên truyền, phổ biến kiến thức về chăm sóc sức khỏe ,vận động, hướng dẫn và hỗ trợ nhân dân thực hiện biện pháp chăm sóc sức khỏe cho bản thân, gia đình và cộng đồng; tham gia phòng, chống dịch bệnh.
Hoạt động sơ cấp cứu ban đầu là hoạt động sơ cấp cứu đối với nạn nhân chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh, hoả hoạn, tai nạn giao thông và các tai nạn, thảm họa khác, thể hiện ở những hoạt động cụ thể: Tổ chức sơ cấp cứu tại chỗ, kịp thời đưa nạn nhân đến cơ sở y tế và báo tin cho gia đình, cơ quan, tổ chức nơi nạn nhân làm việc hoặc Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi nạn nhân cư trú.
Hoạt động hiến máu nhân đạo là hoạt động góp phần đáp ứng nhu cầu máu phục vụ chữa bệnh như: Tuyên truyền, vận động hiến máu; tổ chức hiến máu;
Ngoài những hoạt động này, Luật còn quy định những hình thức khác như: Hoạt động hiến mô, bộ phận cơ thể người và hiến xác; hoạt động tìm kiếm tin tức thân nhân thất lạc do chiến tranh, thiên tai, thảm họa; hoạt động tuyên truyền các giá trị nhân đạo; hoạt động phòng ngừa, ứng phó thảm họa.
Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động chữ thập đỏ
Cản trở hoặc ép buộc tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động; sử dụng, cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ không bảo đảm chất lượng gây tổn hại đến sức khỏe, tính mạng con người; báo cáo sai sự thật, gian lận, chiếm đoạt, sử dụng trái phép tiền, hiện vật do tổ chức, cá nhân tài trợ, đóng góp; lợi dụng hoạt động nhằm mục đích xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội; lợi dụng hoạt động để vụ lợi; yêu cầu người được cứu trợ, trợ giúp trả chi phí cho việc tiếp nhận, vận chuyển, phân phối tiền, hiện vật; sử dụng biểu tượng CTĐ trái pháp luật.
Hội Chữ thập đỏ
Hội CTĐ là tổ chức xã hội hoạt động nhân đạo, theo nguyên tắc tự nguyện, không vụ lợi. Hội là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, thành viên của Phong trào CTĐ và trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế, có nhiệm vụ tổ chức thực hiện hoặc phối hợp tổ chức thực hiện hoạt động CTĐ và thực hiện nhiệm vụ khác do cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao
Nguồn lực cho hoạt động CTĐ
Ngân sách Nhà nước hỗ trợ một phần cho hoạt động này. Bên cạnh đó, nguồn lực cho hoạt động còn được hình thành trên cơ sở do Hội CTĐ tổ chức vận động, quyên góp tiền, hiện vật, công sức, trí tuệ của tổ chức, cá nhân để thực hiện hoạt động. Việc quyên góp, tiếp nhận, quản lý, sử dụng tiền, hiện vật từ tổ chức, cá nhân cho hoạt động phải được công khai, minh bạch và phải chịu sự thanh tra, kiểm tra, giám sát theo quy định của pháp luật.
Ngoài những nội dung cơ bản trên đây, Luật cũng quy định về biểu tượng CTĐ, khi nào thì sử dụng biểu tượng, quỹ hoạt động, hợp tác quốc tế về hoạt động này.
Các quy định về sử dụng Biểu tượng tại Việt Nam
Thấy rõ được tầm quan trọng của việc sử dụng đúng biểu tượng Chữ thập đỏ, ngày 3 tháng 6 năm 2008, Luật hoạt động Chữ thập đỏ đã được Quốc hội khóa XII thông qua tại kỳ họp thứ III và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2009. Tại Chương III (điều 14, 15 & 16) của Luật hoạt động Chữ thập đỏ có quy định:
Điều 14 quy định:
“Biểu tượng chữ thập đỏ là hình chữ thập màu đỏ, trên nền trắng. Biểu tuợng chữ thập đỏ đựợc tôn trọng và được pháp luật bảo hộ. Biểu tượng chữ thập đỏ là dấu hiệu để nhận biết người đang thực hiện hoạt động chữ thập đỏ và cơ sở, phương tiện, hiện vật được sử dụng trong hoạt động chữ thập đỏ. Trong các cuộc xung đột vũ trang, biểu tượng chữ thập đỏ là dấu hiệu để nhận biết và bảo vệ người, cơ sở và phương tiện, hiện vật mang biểu tượng này”.
Điều 15 quy định về việc sử dụng biểu tượng chữ thập đỏ:
“Biểu tượng chữ thập đỏ được sử dụng khi tiến hành hoạt động chữ thập đỏ và tại cơ sở, trên phương tiện, hiện vật của Hội Chữ thập đỏ. Khi có xung đột vũ trang, biểu tuợng chữ thập đỏ được sử dụng theo quy định của các công ước Gio-ne-vo có liên quan, các nghị định thư bổ sung mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt nam là thành viên".
Điều 16 quy định về Biểu tượng trăng lưỡi liềm đỏ, biểu tượng pha lê đỏ:
“Biểu tượng trăng lưỡi liềm đỏ, biểu tượng pha lê đỏ do tổ chức quốc tế, tổ chức nước ngoài thuộc Phong trào chữ thập đỏ và trăng lưỡi liềm đỏ quốc tế sử dụng ở Việt Nam được tôn trọng và được pháp luật bảo hộ”.
Trong lịch sử phát triển, Hội CTĐ Viêt Nam và Bộ Y tế đã có nhiều công văn quy định về việc sử dụng Biểu tượng tại Việt Nam: Thông tư số 100/BYT-TT ngày 25/02/1958, Thông tư số 01/BYT-TT ngày 16/02/1959, Công văn số 851/PC ngày 04/03/1989, Công văn số 924 VP1 và mới nhất là Công văn số 7464/BYT-KCB ngày 29/10/2009. Trong Công văn số 7464/BYT-KCB nêu rõ:
1. Các cơ sở y tế chỉ sử dụng Biểu tượng Chữ thập đỏ khi tham gia các hoạt động Chữ thập đỏ theo quy định tại điều 2 của Luật Hoạt động Chữ thập đỏ.
2. Tại các cơ sở y tế và khi tiến hành các hoạt động y tế ngoài các cơ sở y tế, không phải hoạt động Chữ thập đỏ, các cơ sở y tế không được sử dụng biểu tượng Chữ thập đỏ.
