Nhiệt độ sẽ cao bất thường ở nhiều nơi trên thế giới
Ngày 4/7, Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) cho biết nhiệt độ trên khắp thế giới dự kiến sẽ tăng cao hơn nữa, sau khi hiện tượng thời tiết El Nino xuất hiện trở lại ở khu vực nhiệt đới của Thái Bình Dương lần đầu tiên trong 7 năm.
Tổng thư ký WMO Petteri Taalas cho biết ở giai đoạn đầu, El Nino sẽ làm tăng khả năng phá vỡ các kỷ lục nhiệt độ và gây ra nắng nóng cực đoan hơn ở Thái Bình Dương và nhiều nơi trên thế giới. Ông Taalas nhận định có 90% khả năng El Nino sẽ kéo dài trong nửa cuối năm nay với cường độ vừa phải. Tuyên bố này đã xác nhận báo cáo tháng trước của Trung tâm dự báo thời tiết thuộc Cơ quan khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ rằng hiện tượng El Nino đã quay trở lại.
El Nino - hiện tượng nhiệt độ bề mặt nước ở phía Đông và trung tâm Thái Bình Dương nóng lên - có liên quan đến các điều kiện thời tiết khắc nghiệt từ bão nhiệt đới đến mưa lớn và hạn hán nghiêm trọng. Năm 2016 được ghi nhận là năm nóng kỷ lục của thế giới, trùng với thời điểm El Nino xuất hiện. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ tăng mạnh kể cả khi El Nino không xuất hiện.
El Nino đang gây ra những hiện tượng thời tiết cực đoan, gia tăng khô hạn, thiếu nước diện rộng.
Trong thời gian xảy ra El Nino, gió thổi về phía Tây dọc theo đường Xích Đạo chậm lại và nước ấm bị đẩy về phía Đông, khiến nhiệt độ bề mặt đại dương ấm hơn. Theo WMO, hiện tượng này xảy ra trung bình từ 2 - 7 năm một lần và có thể kéo dài từ 9 - 12 tháng. El Nino thường liên quan đến lượng mưa tăng lên ở các vùng phía Nam của khu vực Nam Mỹ, miền Nam nước Mỹ, vùng Sừng châu Phi và Trung Á. Trong quá khứ, El Nino từng gây ra hạn hán nghiêm trọng ở Australia, Indonesia, một số khu vực ở Nam Á, Trung Mỹ và phía Bắc của Nam Mỹ.
Lần gần nhất hiện tượng El Nino diễn ra mạnh mẽ là vào năm 2016 và đây cũng là năm ghi nhận mức nhiệt cao nhất lịch sử. Sự xuất hiện của El Nino cùng với tình trạng nóng lên toàn cầu được WMO gọi là "thảm họa kép" và điều này có thể khiến thời tiết trở nên khắc nghiệt hơn trên khắp thế giới.
Trong những tháng gần đây, nhiều nơi đã ghi nhận kỷ lục về mức nhiệt. Tại Vương quốc Anh, nhiệt độ trung bình trong tháng 6 đã vượt gần quá 1 độ C và một đợt nắng nóng chưa từng có tiền lệ đã ập đến các vùng biển của quốc gia này. Băng tại các vùng biển biển xung quanh Nam Cực cũng đã đạt mức thấp kỷ lục.
Những tác động trực tiếp đến Việt Nam
Ông Hoàng Phúc Lâm, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, El Nino không chỉ tác động đến nhiệt độ nhưng mùa hè sẽ chứng kiến tác động rõ nét nhất của hiện tượng El Nino. Qua theo dõi nhiều năm, trong điều kiện El Nino nhiệt độ trung bình các tháng đều cao hơn bình thường, mùa đông chênh lệch rõ rệt hơn mùa hè. Trong điều kiện có ảnh hưởng của hiện tượng El Nino, nhất là các đợt El Nino mạnh có thể gây ra nhiều kỷ lục về nhiệt độ ở nhiều nơi.
Thực tế trong năm 2023, nắng nóng đã xuất hiện sớm, dự báo có khả năng gay gắt và có nhiều ngày nắng nóng hơn hơn so với năm 2022. Các đợt nắng nóng khả năng cũng sẽ dài hơn, khoảng 5 - 7 ngày, riêng khu vực Trung Bộ có thể kéo dài hơn. Đi kèm nắng nóng là nguy cơ hạn hán có thể xảy ra từ tháng 4-8 năm 2023 ở Trung Bộ và khu vực Tây Nguyên.
Ông Hoàng Phúc Lâm cũng cho biết, những nghiên cứu cho thấy El Nino cũng tác động đến hoạt động của xoáy thuận nhiệt đới. Chính vì nhiệt độ ở bờ đông Thái Bình Dương nóng hơn so với bình thường. Vì vậy thông thường trong những năm El Nino, bão tập trung nhiều hơn về vùng Nam Mỹ. Còn ở các nước Đông Nam Á và Việt Nam số cơn bão hoạt động ít hơn. Theo thống kê trung bình mỗi năm có 5 - 7 xoáy thuận nhiệt đới bao gồm bão và áp thấp nhiệt đới ảnh hưởng đến nước ta, trung bình mỗi tháng có 0,58 cơn.
PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà, Phó viện trưởng Viện Khoa học khí tượng thủy văn và biến đổi khí hậu, cho biết ngay từ đầu mùa hè năm nay, biến đổi khí hậu kết hợp với El Nino đã gây ra các đợt nắng nóng và cực đoan khí hậu trên khắp toàn cầu. Tại Việt Nam, điển hình như đợt nắng nóng và khô hạn xảy ra trong tháng 5 vừa qua, nhiệt độ cao nhất đã đạt mức xấp xỉ và phá vỡ kỷ lục quan trắc tại nhiều trạm quan trắc. Đặc biệt, kỷ lục về nhiệt độ đã xuất hiện như 44,2 độ C tại Tương Dương (Nghệ An) trong ngày 7.5 là mức nhiệt cao nhất Việt Nam tính tới thời điểm đó; 41,3 độ C vào ngày 17.5 tại Hà Đông là mức nhiệt tại Hà Nội cao nhất trong tháng 5.
Theo thống kê, từ đầu mùa khô 2022 - 2023 đến nay, lượng mưa thấp hơn trung bình nhiều năm ở khu vực Bắc bộ và hầu hết khu vực Tây nguyên. Tổng lượng mưa từ tháng 12/2022 - 5/2023 thiếu hụt so với trung bình nhiều năm vào khoảng 20 - 40% ở hầu hết khu vực Bắc bộ và dưới 20% ở khu vực Tây nguyên, cực nam của nam Trung bộ, Đông Nam bộ và một phần Đồng bằng sông Cửu Long.
"Việc thiếu hụt mưa kết hợp với nắng nóng đến sớm và kéo dài cũng làm gia tăng tình trạng khô hạn trong những tháng qua. Tình trạng khô hạn thường nghiêm trọng hơn trong những năm El Nino; trong đó, các khu vực chịu tác động nghiêm trọng nhất là Nam bộ, nam Trung bộ và Tây nguyên", PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà phân tích.
Tháng 6 vừa qua, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thông báo đang chuẩn bị cho nguy cơ gia tăng lây lan các bệnh do virus như sốt xuất huyết, zika và chikungunya liên quan đến El Nino. Trong một thông báo, Tổng giám đốc WHO nhấn mạnh cơ quan này đang chuẩn bị cho sự bùng phát của các bệnh truyền nhiễm liên quan tới muỗi. Theo đó, tình trạng biến đổi khí hậu do El Nino khiến mưa lũ xảy ra nhiều hơn, đặc biệt là tại khu vực Thái Bình Dương, và làm gia tăng sự sinh sản của muỗi cũng như các dịch bệnh liên quan.
Theo PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà, thực tế cho thấy trong những năm El Nino, diễn biến thời tiết và khí hậu thường rất bất thường và khó dự báo, thiên tai thường tác động nghiêm trọng đến các hoạt động kinh tế xã hội, môi trường và sức khỏe người dân. Do đó cần có các kịch bản ứng phó với sự khắc nghiệt của El Nino trong thời gian tới.
Ứng phó với El Nino, Tổng cục Khí tượng Thủy văn đã có Công văn báo cáo Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng chống thiên tai về cảnh báo tác động của El Nino, thông tin cho các Bộ, ngành, địa phương có phương án ứng phó. Bộ Tài nguyên và Môi trường và các đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch thực hiện ứng phó cụ thể, trong đó tăng giám sát và tăng cường tần suất bản tin chuyên đề về hiện tượng El Nino, dự báo lượng mưa và nguồn nước trên các lưu vực sông. Cung cấp kịp thời thông tin dự báo, cảnh báo nguồn nước phục các Bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp.
Tô Hội
