Đền Tranh hay còn gọi là đền Quan lớn Đệ ngũ Tuần Tranh, một di tích lịch sử, văn hóa quốc gia tọa lạc tại thôn Tranh Xuyên, xã Đồng Tâm, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. Quần thể kiến trúc ở khu vực Đền Tranh bao gồm 34 gian với 07 gian Tiền tế, 07 gian trung từ, 07 gian nhà nối, 03 gian cổ dải, 03 gian hậu vu và nhiều công trình phụ trợ khác.
Quan lớn Tuần Tranh là con thứ 5 của Vua cha Bát Hải Long Vương. Ông là một võ tướng tài ba thao lược, túc trí đa mưu, được giao cai quản ngã 3 sông Chanh, nơi giao nhau của 3 vùng đất Ninh Giang - Vĩnh Bảo - Thái Bình. Một vị quan mẫu mực, hết lòng vì dân, vì nước, bảo vệ vùng đất Ninh Giang, xây dựng cuộc sống ấm no cho người dân.
Để tưởng nhớ công đức to lớn của Quan lớn Tuần Tranh, chính quyền địa phương và những người con Ninh Giang đã xây dựng ngôi đền thờ ông theo kiến trúc thời Lê và thời Nguyễn.
Đặc biệt, đền còn bảo lưu được một số cổ vật có giá trị nghệ thuật như tượng Quan lớn Tuần Tranh bằng đồng nặng 200 kg, 04 pho tượng tứ trụ bằng đá, bát hương, đỉnh đồng, hạc đồng, cuốn thư,…
Với những giá trị mà di tích đền Tranh mang lại, năm 2009, đền Tranh vinh dự được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia; ngày 04/4/2022 Lễ hội đền Tranh được Bộ Trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Lễ khai mạc diễn ra ngày 19/3 (10/2 âm lịch), ngay từ sáng sớm, Ban tổ chức và cộng đồng nhân thôn xã Đồng Tâm đã chuẩn bị đầy đủ nghi lễ và cơ sở vật chất cho buổi lễ bao gồm các nghi lễ và hoạt động như: lễ rước nước; chương trình văn nghệ và múa lân - sư rồng; diễn văn khai hội; đánh trống khai hội; công bố và trao Quyết định của UBND tỉnh Hải Dương công nhận Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia đền Tranh, xã Đồng Tâm, huyện Ninh Giang là điểm du lịch; đọc chúc văn; lễ dâng hương. Từ 14h - 21h diễn ra tế Quan và tế Mẫu; lễ mộc dục.
Ngày 23 - 24/3 (14 - 15/2 âm lịch) sẽ tổ chức các trò chơi như đập niêu đất, bắt chạch trong chum, bịt mắt bắt dê, vật dân tộc, đi cầu kiều trên cạn, bóng bàn, bóng chuyền hơi nam - nữ, pháo đất, kéo co, cờ tướng, múa rối nước; lễ tế tạ.
Đến nay, địa phương đã thành lập 04 đội tế, hai đội tế nam, hai đội tế nữ, mỗi đội gồm 18 người, trong đó có một đội tế phường bát nhã, theo lối tế cung đình.
Bên cạnh những buổi tế do đội tế của địa phương thực hiện thì các đoàn tế ở các địa phương khác đến đăng ký tham gia tế lễ, cúng Thánh.
Nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn như: đập niêu đất, bắt chạch trong chum, bịt mắt bắt dê, vật dân tộc, đi cầu kiều trên cạn, chọi gà, bóng bàn, bóng chuyền hơi nam - nữ, pháo đất, cầu lông.
Đặc biệt, năm nay trong lễ hội có phần trưng bày, quảng bá, giới thiệu các sản phẩm OCOP - sản phẩm đặc trưng của huyện Ninh Giang cũng như các huyện lân cận, ban tổ chức cũng đã liên hệ với các chủ thể có các sản phẩm trưng bày và dành một không gian thích hợp để du khách thuận tiện đến thăm quan, mua sắm.
Trong phần lễ hội năm nay có phần giao lưu giữa hai di tích lịch sử văn hóa Quốc gia đều thờ Quan lớn Tuần Tranh đó là đền Tranh, xã Đồng Tâm, huyện Ninh Giang với Đền Kỳ Cùng thuộc phường Vĩnh Trại, thành phố Lạng Sơn.
Ông Nguyễn Thành Vạn, Phó Chủ tịch UBND huyện Ninh Giang cho biết, sự kiện được tổ chức nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa, truyền thống tốt đẹp của lễ hội đền Tranh - di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; thể hiện đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", tôn vinh công lao các bậc tiền nhân, nhân vật được thờ tại di tích.
Tin rằng, các hoạt động trong lễ hội năm nay sẽ diễn ra theo đúng kế hoạch và thu hút được đông đảo đại biểu, nhân dân và du khách thập phương đến tham dự các hoạt động của lễ hội”./.
