Vì sao người tiêu dùng vẫn “sính đồ ngoại”(?)

Nhập siêu tăng mạnh

Theo số liệu của Bộ Công thương, trong 2 tháng đầu năm 2017, các doanh nghiệp trong nước nhập siêu khoảng 3,5 tỉ USD. Đáng lưu ý, nhóm hàng cần kiểm soát và hạn chế nhập khẩu lại có mức tăng trưởng tương đối cao. Cụ thể, nhóm hàng tiêu dùng, rau quả tăng tới 67,1%, phế liệu sắt thép tăng 153,7% và ô tô dưới 9 chỗ tăng 96,6%.

Từ bảng thống kê của Tổng cục Hải quan cho thấy, đến ngày 15/3/2017, ngoài các mặt hàng là máy móc, thiết bị, dụng cụ phụ tùng, nguyên phụ liệu đầu vào phục vụ cho sản xuất, các doanh nghiệp trong nước cũng nhập về lượng rau quả các loại trị giá 133 triệu USD, bánh kẹo và sản phẩm từ ngũ cốc 28,8 triệu USD, chế phẩm thực phẩm các loại gần 70 triệu USD, chất thơm và mỹ phẩm 65,5 triệu USD.

Đại diện Bộ Công thương cho biết, Việt Nam hiện nhập khẩu rau quả chủ yếu từ Trung Quốc, nhiều nhất là các loại cam, quýt, táo, lê… và một lượng trái cây cao cấp từ Úc, New Zealand... Thuế nhập khẩu phần lớn các mặt hàng trái cây đã về 0% từ năm 2015 với thị trường Trung Quốc và sẽ về 0% từ năm 2018 với thị trường Úc, New Zealand. Việc cam kết xóa bỏ thuế về 0% sẽ càng làm gia tăng kim ngạch nhập khẩu hàng rau quả, nhất là rau quả chất lượng không cao từ Trung Quốc.

Không phải hàng nhập nào cũng tốt

Theo số liệu sơ bộ của Tổng cục Hải quan đến ngày 15/3/2017 cả nước nhập khẩu thịt và phụ phẩm dạng thịt sau giết mổ trị giá 65 triệu USD. Trong đó, Hoa Kỳ là thị trường cung cấp thịt và phụ phẩm dạng thịt sau giết mổ lớn nhất cho Việt Nam với hơn 20 triệu USD, chiếm tỷ trọng 31,7% tổng lượng thịt và phụ phẩm sau giết mổ nhập khẩu của cả nước; đứng thứ 2 là thị trường Ấn Độ với 15 triệu USD, chiếm tỷ trọng 23,4%; thị trường Úc đứng thứ 3 với hơn 8 triệu USD, chiếm tỷ trọng 13,4%; thị trường Braxin đứng thứ 4 với tỷ trọng 6,2%; ….

Câu hỏi đặt ra là vì sao Việt Nam bỏ ra số tiền khổng lồ để nhập hàng hóa, trong khi hàng sản xuất trong nước thì ngày càng teo tóp, thậm chí bị bỏ bê? Hàng loạt vụ giải cứu nông sản, trái cây Việt được cộng đồng vào cuộc. Hẳn chúng ta vẫn chưa quên những ngày cận kề Tết Đinh Dậu, người chăn nuôi khắp cả nước khốn đốn khi giá lợn giảm kỷ lục, xuống mức thấp nhất so với 10 năm trở lại đây. Thịt lợn hơi  chỉ 30.000đ/kg. Rồi câu chuyện người trồng chuối tại Đồng Nai và Tây Ninh lao đao trong tình trạng giá chuối bán tại vườn giảm xuống mức kỷ lục 1.500 - 2.000đ/kg, nhưng vẫn không tìm thấy người mua. Và hiện nay, người dân trồng dưa hấu tại tỉnh Trà Vinh đứng ngồi không yên vì giá liên tục sụt giảm, khó tiêu thụ. Có thời điểm, giá chỉ còn 1.500đ/kg khiến nhiều nông dân bị thua lỗ nặng.

Bất an với chất lượng thực phẩm trong nước, người Việt tin rằng thực phẩm ngoại sẽ an toàn hơn. Song, không phải hàng ngoại nào cũng tốt, cũng đảm bảo chất lượng. Gần đây, có nhiều vụ thực phẩm bẩn bị phát hiện khiến thế giới lo sợ. Vụ việc mới nhất, chỉ cách đây vài ngày, đó là Bộ Nông nghiệp và các cơ quan chức năng Brazil đang tiến hành điều tra, thu thập chứng cứ cáo buộc nhiều công ty đã hối lộ các nhân viên nhà nước để họ cho phép lưu thông và xuất khẩu các sản phẩm thịt nhiễm bẩn. Vụ việc ngay lập tức gây chấn động ngành thương mại thịt, khi thịt và các sản phẩm thịt của Brazil có mặt ở 150 nước và vùng lãnh thổ, chiếm khoảng 20% tổng kim ngạch xuất khẩu thịt toàn thế giới. Việt Nam cũng nằm trong số 150 quốc gia nói trên, với kim ngạch nhập khẩu thịt từ Brazil là 12,8 triệu USD.

Tâm lý sính ngoại

Mặt hàng thịt nhập khẩu, lượng thịt gia súc, gia cầm nhập khẩu tăng mạnh qua từng năm vì giá rẻ, dễ tiêu thụ. Càng rẻ càng dễ tiêu thụ thì càng nhập nhiều, sản xuất trong nước càng lao đao. Vướng mắc chính không thuộc về nông dân, không phải do các doanh nghiệp sản xuất mà đến từ chính sách vĩ mô. Theo các doanh nghiệp, chỉ khi nào bài toán quy hoạch chiến lược phát triển từng ngành được giải quyết rốt ráo với sự tham gia thực hiện, kiểm soát đồng bộ của các cơ quan liên quan thì mới hy vọng có sự chuyển biến tích cực hơn.

Thường thì, khi nhiều loại thực phẩm ngoại vướng bê bối về chất lượng, người tiêu dùng càng phải cảnh giác, thậm chí dè chừng. Song, ở Việt Nam, người tiêu dùng vẫn đặt niềm tin rất lớn vào hàng ngoại. Với tâm lý sính ngoại, một bộ phận không nhỏ người tiêu dùng, đặc biệt là những nhà giàu, sẵn sàng chi hơn 500.000đ để mua 1 kg bưởi Mỹ, hay chi tiền triệu để mua nho Mỹ… trong khi trái cây cùng loại của Việt Nam giá rẻ hơn rất nhiều lại ế ẩm. Nhiều người chỉ tin vào các mặt hàng giá đắt mới có chất lượng cao khiến cho người tiêu dùng tự đưa mình vào thế phải mua đắt hơn giá trị thực của sản phẩm.

Trao đổi về vấn đề này, ông Vũ Vinh Phú - Chủ tịch Hiệp hội siêu thị Hà Nội, thừa nhận, người Việt Nam đúng là ngày càng sính ngoại hơn. Thế nên, có những gia đình còn bay sang Thái Lan, Singapore để sắm thực phẩm ăn Tết. Theo ông Phú, thực phẩm ngoại không phải hàng nào cũng tốt. Ví như, có loại cá giá cả mấy triệu đồng/kg hay hoa quả tiền triệu thì có thể an toàn, song chỉ giới nhà giàu mới mua được, còn người có thu nhập trung bình thì chỉ mua được những loại hàng ngoại giá rẻ. Ở Việt Nam, dân vốn đã sính ngoại, mấy năm gần đây, các loại thịt bò, gà Mỹ, Brazil,... được nhập về bán với giá siêu rẻ khiến nhiều người chuộng hơn. Thế nên, thịt ngoại cũng được bày bán ngập tràn.

Cứ đà này, Việt Nam rất có thể trở thành cái rốn của thế giới về vấn đề tiêu thụ thực phẩm giá rẻ và không an toàn. Trong khi đó, thực phẩm giá rẻ thường đi kèm chất lượng thấp. Kiểm tra chất lượng là việc của cơ quan chức năng, người dân chỉ biết rẻ thì mua. Thực phẩm của Việt Nam từ trước đến nay vướng quá nhiều scandal liên quan đến an toàn vệ sinh, nên người tiêu dùng quay lưng. Do đó, để giúp người Việt tin tưởng và dùng hàng Việt, cần làm tốt khâu chất lượng - yếu tố sống còn để người dân yên tâm sử dụng, tránh được hàng ngoại độc hại.

Ông Nguyễn Lâm Viên, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP Vinamit, chia sẻ: Nhiều người Việt Nam đang “nói không” với sầu riêng, mít, chuối, dưa hấu... trong nước, vì có quá nhiều thông tin bất lợi cho những loại trái cây này. Việt Nam mang đi xuất khẩu rất được các thị trường nước ngoài ưa chuộng, nhưng người tiêu dùng trong nước lại thờ ơ. Tâm lý người tiêu dùng mất niềm tin vào hàng nội, sính ngoại, dễ dãi trong tiêu dùng và thiếu thông tin đã dẫn đến nhiều hệ lụy và thiệt thòi lớn cho nông sản Việt.

Ông Viên cho rằng, việc khôi phục niềm tin cho người tiêu dùng không dễ, kiểm soát chất lượng hàng hóa nông sản của Việt Nam tiêu thụ tại thị trường nội địa cũng khó khăn nhưng có thể làm được. Trong quy trình kiểm soát này, nhà phân phối đóng vai trò quan trọng. Nếu các kênh phân phối quyết liệt trong việc lựa chọn hàng hóa bán ra thị trường, nói không với sản phẩm chất lượng kém, không thân thiện với sức khỏe người tiêu dùng và chỉ chấp nhận bán những sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng, an toàn theo quy định nhà nước thì nhà sản xuất buộc phải tự điều chỉnh, sản xuất đúng mặt hàng đạt chuẩn để được tiêu thụ.

Tâm lý chuộng hàng ngoại vẫn còn sâu nặng trong một bộ phận lớn người tiêu dùng Việt Nam, đặc biệt là nhóm người tiêu dùng có thu nhập cao và khá cao. Để từng bước thay đổi tâm lý chuộng hàng ngoại, các chuyên gia cho rằng, cần nghiên cứu hành vi mua hàng nội và các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua hàng nội để làm cơ sở hoạch định chính sách cho các doanh nghiệp kinh doanh và quản lý nhà nước.