Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5: Bảo đảm quyền sống trong môi trường không khói thuốc

Trang bị kiến thức cho thế hệ trẻ

Năm 2023, WHO lấy chủ đề cho Ngày Thế giới không thuốc lá là: "Chúng ta cần thực phẩm, không cần thuốc lá" (We need food, not tobacco), nhằm kêu gọi các nước xây dựng các chính sách, chiến lược phù hợp, cung cấp sự hỗ trợ cho các hoạt động thay thế khả thi về kinh tế cho người trồng thuốc lá. 

Theo WHO, hút thuốc lá gây ra nhiều bệnh mạn tính, nan y và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu nhưng có thể phòng tránh được. Trong khói thuốc có khoảng 7.000 chất hóa học, trong đó có 69 chất gây ung thư; là nguyên nhân gây ra 25 nhóm bệnh khác nhau (bao gồm 11 loại ung thư, các bệnh tim mạch, các bệnh về hô hấp); ảnh hưởng sức khỏe sinh sản của cả nam và nữ. Ước tính cứ 2 người hút thuốc lá, có 1 người sẽ chết sớm, trong đó 1/2 số ca tử vong xảy ra ở tuổi trung niên. Những người hút thuốc có nguy cơ mắc các biến chứng nghiêm trọng về sức khỏe do COVID-19 cao hơn so với những người không hút thuốc. Tỷ lệ hút thuốc có xu hướng gia tăng ở các nước đang phát triển. Mỗi ngày có xấp xỉ 21.000 người chết và trung bình 4 giây có 1 người chết do thuốc lá. 

Bên cạnh các tác hại về sức khỏe, sử dụng thuốc lá còn gây tổn thất về kinh tế đối với các cá nhân, gia đình, xã hội, bao gồm chi tiêu cho hút thuốc, chi phí cho khám, điều trị bệnh liên quan đến hút thuốc, giảm sút/mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm, tổn thất do cháy nổ vì hút thuốc lá. Ước tính của WHO cho thấy tổn thất kinh tế toàn cầu do thuốc lá gây ra mỗi năm là 1.400 tỷ  USD. Trên toàn cầu, khoảng 3,5 triệu ha đất được chuyển đổi để trồng cây thuốc lá/năm. 9/10 quốc gia trồng thuốc lá lớn nhất trên thế giới là các nước có thu nhập thấp và trung bình, trong đó có 4 quốc gia được xác định là bị thiếu lương thực. Thuốc lá cũng là nguyên nhân làm cho rừng bị tàn phá và ô nhiễm môi trường. Hàng năm, có khoảng 5% diện tích rừng bị phá để trồng cây thuốc lá, cũng như lấy gỗ để sấy thuốc lá. Ước tính mỗi năm cần 18 tỷ cây xanh để làm củi sấy thuốc lá. Việc sử dụng thuốc lá thải ra môi trường mỗi năm khoảng từ 3.000 đến 6.000 tấn formaldehyde (H2CO), từ 12.000 đến 47.000 tấn nicotine, từ 300-600 triệu kg chất thải độc hại của các mẩu thuốc lá...

Tại Việt Nam, Bộ Y tế đã nỗ lực phối hợp với các bộ, ngành, tổ chức đoàn thể, tỉnh, thành phố triển khai công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá. Sau 10 năm thi hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, công tác phòng chống tác hại thuốc lá đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn là một trong 15 nước có số nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và mức giảm ở trên vẫn chưa đạt được mục tiêu đề ra trong Chiến lược phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2020. 

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết: Những năm gần đây xuất hiện các sản phẩm được gọi là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisa. Các sản phẩm này hiện nay chưa được phép nhập khẩu, kinh doanh, lưu hành tại thị trường trong nước, tuy nhiên việc mua bán, quảng cáo đang diễn ra phổ biến, đặc biệt trên môi trường internet. Các sản phẩm này được thiết kế đa đạng với nhiều kiểu dáng, hương vị rất hấp dẫn với giới trẻ, dẫn đến việc sử dụng thuốc lá điện tử đang có xu hướng gia tăng nhanh tại nước ta, đặc biệt trong lứa tuổi học sinh. Thực tế cho thấy, những người hút thuốc lá truyền thống có khả năng sử dụng kết hợp thuốc lá điện tử nhiều hơn những người không hút thuốc lá. Những người này sử dụng kết hợp cả hai loại sản phẩm thuốc lá, tùy thuộc vào thời điểm và điều kiện sử dụng. Thanh, thiếu niên, giới trẻ không hút thuốc lá truyền thống vẫn thử và thường bắt đầu sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới. Do đó, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng tăng nhanh hơn so với tỷ lệ thuốc lá điếu thông thường. Các công ty thuốc lá hướng đến quảng cáo các sản phẩm thuốc lá điện tử để thu hút giới trẻ và thanh, thiếu niên tạo ra một thế hệ nghiện thuốc lá mới. Điều này là nguyên nhân dẫn đến việc gia tăng sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trong, thanh thiếu niên hiện nay.

Chia sẻ về tác hại của thuốc lá điện tử, Tiến sỹ, Bác sỹ Lê Hoàn, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội cho biết: Đã có nhiều nghiên cứu cho thấy những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đặc biệt là hô hấp, tim mạch. Có khá nhiều thành phần trong thuốc lá điện tử, trong đó thành phần chính bao gồm: Nicotine (chất gây nghiện có trong thuốc lá thường); dung dịch tạo khói (gồm: nước, Propylene Glycol và Glycerin); chất tạo mùi (các hóa chất hương liệu tạo ra những mùi vị khác nhau). Các chất độc hại với cơ thể do thuốc lá điện tử sinh ra phần lớn đến từ các sản phẩm dạng hóa chất của chất tạo khói, tạo mùi, tiếp xúc trong thời gian càng dài, ảnh hưởng tới sức khỏe càng nhiều đối với cả người hút chủ động và thụ động. Để hạn chế việc hút thuốc lá truyền thống hay thuốc lá điện tử thực sự không hề đơn giản, kể cả với các quốc gia phát triển. Với thanh thiếu niên, vai trò của nhà trường, gia đình là rất quan trọng để giúp trẻ không hút thuốc, kể cả thuốc lá điện tử. Việc trang bị các kiến thức để các bạn trẻ hiểu về tác hại trực tiếp, gián tiếp của thuốc lá đối với cá nhân, gia đình, xã hội sẽ giúp giảm bớt tỷ lệ hút thuốc nói chung.

Phòng, chống tác hại thuốc lá bằng các biện pháp mạnh mẽ, đồng bộ

Hưởng ứng Tuần lễ quốc gia không thuốc lá (từ ngày 25-31/5) và Ngày Thế giới không thuốc lá (31/5), hàng năm, Bộ Y tế, Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá, các bộ, ngành, tỉnh, thành phố đã có nhiều hoạt động thiết thực để nâng cao nhận thức, giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong cộng đồng. Năm nay, Bộ Y tế đã phối hợp với các tổ chức quốc tế, các cơ quan đoàn thể tổ chức một số sự kiện, như phối hợp với WHO tại Việt Nam tổ chức mít tinh hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá 31/5; Giải Chạy Marathon “Thanh niên Việt Nam nói không với thuốc lá và thuốc lá điện tử”; hội thảo triển khai Thông tư số 11/2023/TT-BYT ngày 11/5/2023 của Bộ Y tế quy định về việc thực hiện cấm hút thuốc lá và xét tặng Giải thưởng Môi trường không thuốc lá...

Theo các chuyên gia y tế, để ngăn chặn sự gia tăng sức mua thuốc lá, hạn chế thanh niên tiếp cận với thuốc lá, cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng này; ban hành chính sách cấm lưu hành thuốc lá điện tử, các sản phẩm thuốc lá nung nóng tại Việt Nam theo khuyến cáo của Bộ Y tế và WHO;  tăng cường truyền thông nâng cao hiểu biết về tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và trách nhiệm của cha mẹ, giáo viên và trẻ em trong bảo vệ trẻ em.

Theo Ngân hàng thế giới (World Bank) và WHO đánh giá: Giá, thuế là những chính sách quan trọng nhất để kiểm soát tiêu dùng thuốc lá, chiếm tới 50% trong việc giảm hút thuốc. Phần còn lại là tác động từ các biện pháp khác, gồm: Thực thi môi trường không khói thuốc, in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh, truyền thông về tác hại thuốc lá, cấm quảng cáo thuốc lá, hỗ trợ cai nghiện thuốc lá… Biện pháp thuế đặc biệt có hiệu quả với nhóm thanh thiếu niên, ước tính khi giá thuốc lá tăng khoảng 10%, sẽ giảm sử dụng thuốc lá khoảng 10% hoặc hơn ở nhóm trẻ tuổi. WHO và World Bank  đã khuyến cáo tỷ trọng thuế thuốc lá trên giá bán lẻ phải đạt từ 75% mới thực sự có tác động làm giảm tiêu dùng. Việc tăng thuế đối với thuốc lá có thể làm giảm số lượng người nghèo ở Việt Nam, góp phần ngăn ngừa tử vong sớm do hút thuốc và giảm tình trạng bần cùng do chi phí y tế liên quan đến thuốc lá.

Bộ Y tế cũng đang đề xuất sửa đổi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, trong đó bổ sung các quy định về sản phẩm "thuốc lá điện tử" và "thuốc lá nung nóng" để kiểm soát và hạn chế việc sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá thế hệ mới.

Mới đây, ngày 24/5/2023, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã thay mặt Chính phủ ký Quyết định số 568/QĐ-TTg ngày 24/5/2023, ban hành Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 với các mục tiêu, giải pháp mạnh mẽ, đồng bộ để tăng cường hiệu quả của công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá. 

Chiến lược đặt ra mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá nhằm giảm bệnh tật, tử vong do sử dụng các sản phẩm thuốc lá gây ra. Chiến lược hướng phấn đấu đến năm 2030: Giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36 %; nhóm nữ từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 1%; giảm tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá: tại nơi làm việc xuống dưới 25%; tại nhà hàng xuống dưới 65%; tại quán bar, cà phê xuống dưới 70%, tại khách sạn xuống dưới 50%; tiếp tục ngăn ngừa việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác trong cộng đồng.

Chiến lược cũng đề ra các nhiệm vụ, giải pháp đồng bộ. Trong đó, Chính phủ giao nhiệm vụ xây dựng lộ trình tăng thuế đối với các sản phẩm thuốc; đảm bảo đến năm 2030 mức thuế đạt tỷ trọng trên giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO; quy định mức giá bán tối thiểu các sản phẩm thuốc lá, nghiên cứu, đánh giá hiệu quả của phương án tính thuế các sản phẩm thuốc lá trên giá bán lẻ để đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá. Bộ Y tế đề xuất ban hành quy định về ngăn ngừa các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha và các sản phẩm thuốc lá mới khác trong cộng đồng; kiểm soát việc bán thuốc lá cho trẻ vị thành niên hoặc trẻ vị thành niên bán thuốc lá theo Công ước Khung về Kiểm soát thuốc lá của WHO...

Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn khẳng định Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại thuốc lá đến năm 2030 thể hiện sự quan tâm của Chính phủ, các Ban, bộ, ngành; là định hướng cho công tác phòng chống tác hại thuốc lá trong thời gian tới. Đây là văn bản đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang có những khó khăn, thách thức mới trong công tác phòng chống tác hại của thuốc lá..., đe dọa những thành quả Quốc hội, Chính phủ, các ban, bộ, ngành, địa phương đã nỗ lực thực hiện thời gian qua.

Việc thực hiện Chiến lược nhằm bảo đảm quyền của mọi người, đặc biệt là người không hút thuốc được sống, làm việc, học tập trong môi trường không khói thuốc. Lĩnh vực phòng, chống tác hại của thuốc lá liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của nhiều bộ, ngành, vì vậy cần sự tăng cường phối hợp liên ngành để thực hiện hiệu quả công tác này.