Cuộc đua giành vaccine đậu mùa khỉ đang lặp lại sai lầm thời dịch COVID-19

 Banner kêu gọi giải phóng vaccine đậu mùa khỉ cho nơi đang cần trong một cuộc biểu tình tại San Francisco ngày 18/7/2022. Ảnh: AP 

Theo hãng tin AP, các nhà khoa học đang lo ngại sự lặp lại của bi kịch bất bình đẳng vaccine mà thế giới từng chứng kiến trong đại dịch COVID-19.

Tiến sĩ Boghuma Kabisen Titanji, Phó giáo sư y khoa tại Đại học Emory nhận định: “Những sai lầm mà chúng ta thấy trong đại dịch COVID-19 đã và đang được lặp lại”.

Trong khi các quốc gia giàu có đã đặt hàng hàng triệu liều vaccine để ngăn chặn bệnh đậu mùa ở khỉ bên trong nước mình, không có quốc gia nào công bố kế hoạch chia sẻ vaccine này với châu Phi, nơi một dạng bệnh đậu mùa ở khỉ đang lây lan nhiều hơn ở phương Tây.

Kể từ tháng 5 đến nay, đã có hơn 22.000 ca mắc bệnh đậu mùa khỉ được ghi nhận ở gần 80 quốc gia, với khoảng 75 ca nghi tử vong ở châu Phi, chủ yếu ở Nigeria và Congo. Hôm 29/7, Brazil và Tây Ban Nha thông báo về các trường hợp tử vong liên quan đến bệnh đậu mùa khỉ - là những trường hợp đầu tiên được ghi nhận bên ngoài châu Phi.

Phó giáo sư Titanji nói: “Các quốc gia châu Phi vốn phải đối phó với dịch đậu mùa khỉ trong nhiều thập kỷ qua chỉ được đưa vào phần cuối trong các cuộc thảo luận về phản ứng toàn cầu”.

Các nhà khoa học nói rằng, không giống như các chiến dịch ngăn chặn dịch COVID-19, việc tiêm chủng hàng loạt chống lại bệnh đậu mùa khỉ sẽ không cần thiết. Họ cho rằng việc sử dụng có mục tiêu với lượng vaccine sẵn có, cùng với các biện pháp khác, có thể ngăn chặn dịch bệnh đang ngày càng lan rộng này. Gần đây Tổ chức Y tế Thế giới đã tuyên bố dịch đậu mùa khỉ là tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu.

 Tiêm vaccine phòng bệnh đậu mùa khỉ ở Barcelona, Tây Ban Nha ngày 26/7/2022. Ảnh: AP 

Mặc dù bệnh đậu mùa khỉ khó lây lan hơn nhiều so với COVID-19, các chuyên gia cảnh báo nếu bệnh lây lan sang các cộng đồng người rộng lớn thì nhu cầu về vaccine có thể tăng lên, đặc biệt là nếu virus chuyển sang tấn công mạnh ở các khu vực mới. Hiện tại, dịch đậu mùa khỉ đang lây mạnh ở châu Âu và Bắc Phi,  chủ yếu trong nhóm những người đồng tính và lưỡng tính.

Hôm 28/7, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Châu Phi (CDC châu Phi) đã kêu gọi ưu tiên vaccine đậu mùa khỉ cho châu Phi, đồng thời lên tiếng rằng châu lúc châu lục này lại đang bị bỏ lại phía sau.

“Nếu chúng tôi không an toàn, phần còn lại của thế giới sẽ không an toàn”, ông Ahmed Ogwell, giám đốc hành động của CDC Châu Phi cho biết.

Mặc dù bệnh đậu mùa khỉ đã từng là bệnh lưu hành ở các khu vực của châu Phi trong nhiều thập kỷ, nhưng nó chủ yếu lây nhiễm sang người từ động vật hoang dã bị nhiễm bệnh và thường không lan ra ngoài lục địa.

Các chuyên gia đã nghi ngờ các đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ ở Bắc Mỹ và châu Âu có thể bắt nguồn từ châu Phi từ rất lâu trước khi bệnh bắt đầu lây lan qua đường tình dục tại hai ổ dịch ở Tây Ban Nha và Bỉ. Hiện nay, hơn 70% trường hợp mắc bệnh đậu mùa khỉ trên thế giới là ở châu Âu, và 98% là ở nam giới có quan hệ tình dục đồng giới.

Catherine Smallwood, một quan chức cấp cao của WHO Châu Âu, cho biết những ca tử vong ở Tây Ban Nha không làm thay đổi đánh giá của cơ quan về dịch bệnh này.

Bà Smallwood nói trong một email gửi AP: “Mặc dù về cơ bản căn bệnh này vẫn đang tự giới hạn, nhưng bệnh đậu mùa khỉ có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng”. Theo bà, khoảng 8% ca nhiễm virus được báo cáo phải nhập viện và bệnh đậu mùa khỉ đôi khi có thể dẫn đến các biến chứng đe dọa tính mạng như viêm não.

"Với sự lây lan liên tục của bệnh đậu mùa khỉ ở châu Âu, chúng ta sẽ chứng kiến nhiều ca tử vong hơn", bà Smallwood cảnh báo.

WHO đang phát triển một cơ chế chia sẻ vaccine cho các quốc gia bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh đậu mùa khỉ và đã công bố một số chi tiết về cách thức hoạt động của cơ chế này.

Vaccine phòng bệnh đậu mùa khỉ. Ảnh: AP

Cơ quan y tế Liên hợp quốc không bảo đảm về việc ưu tiên vaccine cho các nước nghèo ở châu Phi, mà chỉ nói rằng vaccine sẽ được phân phối dựa trên nhu cầu dịch tễ học.

Một số chuyên gia lo ngại cơ chế này có thể lặp lại những vấn đề đã xảy ra với COVAX, cơ chế mà WHO và đối tác tạo lập vào năm 2020 để đảm bảo các nước nghèo sẽ có vaccine COVID-19. Việc không đảm bảo ưu tiên vaccine đậu mùa khỉ cho các nước nghèo cho thấy, bài học về chia sẻ vaccine COVID-19 vẫn chưa biến thành hành động.

Sharmila Shetty, cố vấn về vaccine cho tổ chức Bác sĩ Không biên giới, cho biết: “Chỉ yêu cầu các quốc gia chia sẻ là không đủ. Bệnh đậu mùa khỉ xuất hiện càng lâu thì càng có nhiều khả năng xâm nhập vào các ổ chứa động vật mới hoặc lây lan sang” cộng đồng chung của con người.

Hiện tại, chỉ có một nhà sản xuất vaccine đậu mùa khỉ công nghệ tiên tiến là công ty Bavarian Nordic, Đan Mạch. Năng lực sản xuất của hãng trong năm nay là khoảng 30 triệu liều, với khoảng 16 triệu vaccine sẵn có hiện tại.

Hồi tháng 5, Bavarian Nordic đã yêu cầu Mỹ cung cấp hơn 215.000 liều vaccine mà họ sẽ nhận được để "hỗ trợ các yêu cầu quốc tế mà công ty đang nhận được" và Washing ton đã chấp thuận. Mỹ vẫn sẽ nhận được số vaccine đã đặt hàng nhưng vào thời điểm sau.

Công ty Bavarian Nordic từ chối nêu rõ họ sẽ phân bổ số vaccine kể trên cho những quốc gia nào.

Phát ngôn viên Bộ Y tế và Dịch vụ nhân sinh Mỹ Bill Hall cho biết, Mỹ không đưa ra bất kỳ lời hứa nào khác về việc chia sẻ vaccine đậu mùa khỉ. Cho đến nay, Mỹ đã đặt hàng với số lượng nhiều nhất, với 13 triệu liều dự trữ, mặc dù chỉ có khoảng 1,4 triệu liều đang được giao.

 Dược sĩ Bệnh viện đa khoa Zuckerberg San Francisco mở thùng vaccine đông lạnh được chuyển đến vào ngày 29/7/2022. Ảnh: AP 

Một số quan chức châu Phi cho biết, sẽ là khôn ngoan nếu lục địa này dự trữ vaccine đậu mùa khỉ, đặc biệt là trong bối cảnh các nước phương Tây đang gặp khó khăn trong việc ngăn chặn dịch bệnh.

Ông Salim Abdool Karim, nhà dịch tễ học về bệnh truyền nhiễm tại Đại học KwaZulu-Natal ở Nam Phi, cho biết: “Tôi thực sự không nghĩ rằng dịch sẽ lây lan xa, vì bệnh đậu mùa khỉ không lây như COVID. Châu Phi nên mua một số lượng vaccine phòng trường hợp chúng ta cần, nhưng chúng ta nên ưu tiên chẩn đoán và giám sát để xác định đối tượng mục tiêu”.

Tiến sĩ Ingrid Katz, một chuyên gia y tế toàn cầu tại Đại học Harvard, cho biết dịch đậu mùa khỉ “có thể kiểm soát được” nếu các loại vaccine được phân phối một cách thích hợp. Bà Katz tin rằng vẫn có thể ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ biến thành đại dịch nhưng “chúng ta cần phải suy nghĩ kỹ về các chiến lược phòng chống và phản ứng nhanh chóng”.

Hiện nay, tại Tây Ban Nha, nơi bùng phát bệnh đậu mùa khỉ lớn nhất châu Âu, nhu cầu về vaccine vượt xa nguồn cung. “Có khoảng cách thực sự giữa số lượng vaccine mà chúng tôi hiện có và những người có thể được hưởng lợi”, Pep Coll, giám đốc một trung tâm y tế ở Barcelona, cho biết.